بایسته های روایت رسانه‌ای برای تبیین معارف عاشورایی

ترسیم – تنی چند از کارشناسان فرهنگی و رسانه ای به تبیین مهم ترین الزامات و بایسته های روایت رسانه ای به منظور تبیین معارف و آموزه های عاشورایی پرداختند.

به گزارش گروه پژوهش ترسیم نیوز، روایت رسانه‌ای هرچند مفهومی نسبتاً نوپدید به شمار می رود اما سابقه ای به قدمت تاریخ دارد تا آن جا که گفته‌اند تاریخ، همان روایت فاتحان از واقعیت است، با این حال در عصر ارتباطات، روایت‌ها برای نسل‌های بعدی در کتاب‌ها بایگانی نمی‌شوند، بلکه در لحظه خود را به مخاطب رسانده و واقعیت‌ها را شکل می دهند.

در روزگاری بسر می بریم که به عینه شاهد اثرات جنگ روایت ها در حوزه افکار عمومی و از طریق رسانه ها و فضای مجازی هستیم و در این میان، روز به روز بر اهمیت روایت رسانه ای در چنین زمانه ای افزوده می شود.

روایت رسانه ای در دنیای امروز چرا مهم است!؟

محمد ولیان‌پور، روزنامه نگار در باب اهمیت این موضوع بیان می دارد: “روایت رسانه‌ای، جهت دادن به نگاه مخاطبان را دنبال می‌کند؛ تصویری که در بهترین حالت بخشی از واقعیت یا زاویه خاصی از ماجرا را نشان می‌دهد تا کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی‌اش را. روایت‌ها گرچه در کوتاه‌مدت حتی بر واقعیات میدانی نیز مؤثرند، اما هیچ ‌گاه جای واقعیات را نمی‌گیرند و کمتر می‌توانند راهبردهای میدانی دشمن را تغییر دهند. این واقعیت‌های میدانی و توان رزمی و تدافعی نیروهای خودی و دشمن و البته پشتوانه مردمی هستند که مبنای تصمیم‌گیری راهبردی قرار می‌گیرند و روایت‌ها تنها بخشی از واقعیت سیاسی – ‌اجتماعی را شکل می‌دهند و به همین میزان تأثیرگذارند. “

آنچه مهم است این که بدانیم در قضیه عاشورا و محرم نیز جنگ روایت ها با وجود گذشت ۱۴ قرن از شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش همچنان ادامه دارد چرا که همچنان نظاره گر تقابل روایت‌های اصیل عاشورایی با روایت‌های تحریف‌شده، جهت‌دار، یا حتی دشمن‌ساخته‌ای هستیم که می‌کوشند پیام مقاومت و آزادگی کربلا را به حاشیه ببرند.

منابر حسینی؛ رسانه تأثیرگذار اما نیازمند تطبیق پذیری

به تعبیر دکتر مهدی اسلامی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مسایل فرهنگی، سخنرانی‌های عاشورایی در محرم، همواره فراتر از نقل وقایع تاریخی بوده‌اند؛ چه آن که حامل معانی عمیق، تفسیرهای اجتماعی، آموزه‌های اخلاقی و بینش‌های سیاسی بوده‌اند که با محوریت عاشورا، به مسائل روز جامعه نیز گره خورده‌اند. در واقع باید گفت منبرها هنوز هم نخستین و مهم‌ترین منبع روایت عاشورایی هستند، به این خاطر که وعاظ و سخنرانان خوش ذوق و خوش بیان ضمن بهره‌گیری از تاریخ، ادبیات، آیات قرآن و روایات اهل‌بیت، محتوایی عمیق و چندلایه ارائه می‌دهند که نسل‌های مختلف با آن ارتباط می‌گیرند.

این استاد دانشگاه معتقد است: منبر به عنوان رسانه سنتی و دیرپا، هر چند که همچنان اثرگذار است، اما برای حفظ دامنه تأثیرگذاری‌اش می بایست با قالب‌های نوین رسانه‌ای هم‌افزایی داشته باشد. به همین خاطر است که می بینیم در سال های اخیر بسیاری از هیئات و محافل موفق مذهبی و حسینی، به درستی به این نکته کلیدی پی بُرده و محتوای منبرهایشان را به کلیپ‌های کوتاه، پادکست‌ها، زیرنویس‌های شبکه‌های اجتماعی و حتی پوسترهای گرافیکی تبدیل کرده‌اند. در واقع همین تطبیق‌پذیری، نسخه ادامه حیات منبر در عصر جدید محسوب می شود که نباید از این مساله مهم غفلت کرد.

مراقب آفات تولید محتوای رسانه ای هم باشیم

اسلامی همچنین ادامه می دهد: با گسترش بی‌وقفه اینترنت و افزایش دسترسی عمومی به ابزارهای رسانه‌ای، فضای مجازی به اصلی‌ترین بستر تبادل روایت در جامعه تبدیل شده، چه آن که در زمانه کنونی هر کاربری، یک رسانه بالقوه است و هر روایت، می‌تواند در کسری از ثانیه به هزاران نفر منتقل شود. در چنین بستری، روایت عاشورا نیز دیگر تنها در اختیار خطیبان و مداحان نیست، چرا که کاربران عادی، هنرمندان، دانشجویان، نوجوانان و حتی فعالان سیاسی، هرکدام با نگاه و هدف خود، بخش‌هایی از روایت کربلا را بازنشر یا بازآفرینی می‌کنند.

وی خاطرنشان می کند: در عین حال که می دانیم همین تنوع مخاطب و تولیدکننده، می تواند فرصت باشد قابلیت تبدیل به تهدید را هم دارد، به این معنا که گاهی فقدان مرجعیت در فضای مجازی، راه را برای تحریف، تضعیف و سطحی‌سازی پیام های عاشورایی فراهم کرده که باید مراقب این قبیل آفت ها نیز در نوع روایتگری رسانه ای باشیم.

مقاتل عاشورایی؛ نقطه آغاز ارتباط با مخاطب

حجت الاسلام حبیب بابایی، پژوهشگر حوزوی و فعال فرهنگی نیز ضمن نگاهی تاریخی به مساله روایت رسانه ای از عاشورا ابراز می دارد: شاید بشود گفت که حدود یک قرن بعد از عاشورا، نخستین کتاب های مقتل نوشته شد و از آن پس شاهد نوشتن مقاتل مختلف به نظم و نثر برای روایت عاشورای سیدالشهدا(ع) بوده ایم. اولین کتاب مقتل نوشته “لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف” مشهور به ابومخنف است و از آن پس کتاب های مقتل باعث شد تا مقتل خوانان برای جامعه هدف و مخاطب خود این روایت ها را بیان کنند و خود نیز بخش هایی را برای مخاطبان با توجه به فهم آنان توضیح و تفسیر کنند.

وی می افزاید: با رواج مقتل خوانی، این مجالس با رونق خاصی همراه شد و از محافل صرفاً خانگی به مجالس عزاداری در مساجد، حسینیه ها و تکایا تبدیل شد. در این میان افراد مختلفی بوده اند که با سرودن شعر و مراثی اهل بیت(ع) کوشیده اند تا این واقعه را در بستر رسانه ای دیگر به مخاطبان خود معرفی کنند و شاهد پاسخ گویی به نیازهای مخاطبان مختلف باشند، از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که در طول تاریخ با پا گذاشتن ناقلان و راویان عاشورا به هر نقطه از جامعه اسلامی، متناسب با جامعه مخاطب و فرهنگ آن منطقه، روایت ها شکل بومی آن مناطق را به خود گرفته کما این که در حال حاضر شاهد انواع و اقسام مراسم عزاداری در جهان هستیم و این مساله خود نشانه پویایی رسانه ای واقعه عاشوراست.

تعزیه خوانی و شبیه خوانی در جامعه ایرانی

وی می گوید: همچنین شاهد برپایی تعزیه خوانی و شبیه خوانی در کشورمان در بازه های زمانی گوناگون بوده ایم که به بازسازی و نمایش واقعه عاشورا می پردازد و در این میان بستر رسانه ای دیگری همراه با مخاطبان جدید دیگری شکل می‌گیرد و با تاثیرگذاری مستقیم بر مخاطبان خود مواجه است.

حجت الاسلام بابایی همچنین می افزاید: شبیه خوانی با توجه به اینکه در میدان های اصلی شهرها و روستاها برگزار می‌شده، تأثیرگذاری بیشتری بر انبوه مخاطبان داشته است و هنوز هم این رسم البته با تفاوت هایی ادامه دارد، در عین حال با شکل گرفتن رسانه‌های جدید و به نوعی مدرن، بستر نوین دیگری برای بیان پیام واقعه عاشورا شکل گرفت و البته هنرمندان بسیاری در این میان حضور پیدا کردند و جامعه مخاطب خود را با پیام عاشورا، مورد تاثیر قرار دادند، کما این که بسیاری از برنامه های تلویزیونی و رادیویی همچون حسینیه معلی را می توان در همین چارچوب ارزیابی کرد.

تولید فیلم و سریال برای نشر معارف عاشورایی

وی تأکید می کند: البته از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه شیعی ایران شاهد شکل‌گیری بستر رسانه ای نوینی شد، کما این که فیلم «سفیر» اولین اقدام در این مسیر بود که سعی در نقل واقعه سال ۶۱ هجری و قیام امام حسین(ع) داشت و در ادامه آثار مهم دیگری همچون «روز واقعه» ساخته شد و نقطه عطف این گونه تولیدات سریال «مختارنامه» بود که همچنان با وجود سال ها بازپخش، تأثیرگذاری خود را بر روی انبوه مخاطبان دارد.

گزارش از: سید محمدمهدی موسوی